Fransızca kökenli bir kelime olan kabotaj; “Bir ülkenin iskele veya limanları arasında gemi işletme işi” olarak tanımlanmaktadır.
Ülkemiz denizciliğinin kilometre taşlarından biri olan ve sivil denizciliğimizin gelişmesine önemli katkı sunan kabotaj hakkı 19.04.1926 tarihinde kabul edilen 815 numaralı “TÜRKİYE SAHİLLERİNDE NAKLİYATI BAHRİYE (KABOTAJ) VE LİMANLARLA KARASULARI DAHİLİNDE İCRAYI SAN’ÂT VE TİCARET HAKKINDA KANUN” ile tanınmıştır.
1 Temmuz 1926 tarihinde yürürlüğe giren bu kanunla, Türkiye sahillerinde mal ve yolcu taşıma hâkkı, kılavuzluk hizmetleri Türk Bayrağı taşıyan gemilere ve Türk vatandaşlarına verilmiştir. Yine, aynı kanunla nehir ve göllerde, bunlara bağlı liman, koy ve körfezlerde her türlü nakliye işleri ile ticareti, su ürünlerinin avlanması, süngercilik, dalgıçlık gibi işler de Türk vatandaşlarına ve Türk Bayrağı taşıyan deniz araçlarına bırakılmıştır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin Tam Bağımsızlık ilkelerinden biri olan ve ekonomik bağımsızlığın temel unsurlarından sayılan, Türk Karasularında ve Limanlarında kabotaj hakkının tanınması, aynı zamanda 1 Temmuz tarihinin de Kabotaj ve Denizcilik Bayramı olarak kutlanmasına da vesile olmuştur.
Türk Denizciliğinin gelişmesine ivme kazandıran kabotaj hakkının yanı sıra deniz yoluyla taşınan malların ve seyahat eden yolcuların da seyir güvenliği oldukça önemlidir.
İşte bu nedenle gerek Türk karasularında gerekse uluslararası sularda seyahat edenlerin can güvenliğinin teminat altına alınması, taşınan yüklerin denizlerdeki tehlikelere karşı korunması için deniz sigortaları ihdas edilmiştir.
Deniz Sigortalarının Gelişimi ve Denizcilik Rizikoları:
Sigortacılık tarihinin de başlangıcını oluşturan ilk sigorta örnekleri olması bakımında deniz sigortaları, sigortacılık sektörü için de önemli bir teminat kalemidir.
M.Ö. 2000’li yıllarda deniz sigortalarının ilk örneklerine rastlansa da çağdaş anlamda kabul edilen ilk sigorta poliçesi İtalya’nın Cenova Limanında keşide edilen ve Santa Clara adlı geminin taşıdığı yükü teminat altına alan 23 Ekim 1347 tarihli poliçedir.
Daha sonraki yıllarda Lloyd’s’un kurulmasıyla sigorta şirketleri oluşmaya başlamış, 1750’li yıllara gelinirken underwriterların etkinliği artarak dünya deniz ticaretine hâkim olmaya başlamış, 1760 yılında da ilk gemi sicili yazılmıştır.
Denizcilik Rizikoları
T.T.K’nun 1339. maddesinde Deniz Sigortasının konusu:
“Geminin veya yükün denizcilik rizikolarını salimen geçilmesinde para ile ölçülebilen bir menfaati olan kimse bu menfaatini sigorta ettirilebilir” şeklinde tanımlamıştır.
Denizcilik Rizikoları ise, doğal unsurlardan oluşan rizikolar, gemi adamlarının davranışlarından oluşan rizikolar ve gemi dışında bulunan kişilerin davranışlarından oluşan rizikolar şeklinde üçe ayrılır.
Bu rizikolar için yapılacak olan sigorta türleri ise üç ana grupta toplanabilir:
P&I sigortası
Tekne ve Makine Sigortası en eski sigorta türlerinden biri olup, geminin tekne ve makinesinin sigortalanmasını içerir.
Yük Sigortası; yükün alıcısı tarafından talep edilen ve geminin seferi sırasında taşınan yükün zarar görmesi ihtimaline karşı yapılan sigortadır.
P&I Sigortası; gemi tarafından talep üçüncü şahıslara karşı yapılan sigorta türüdür.
Türk Denizcilik Sektörüne Kısa Bakış
Deniz Ticaret Odası’nın 2021 yılı Denizcilik Sektörü Raporuna göre 1.000 GT üzerindeki gemi sayısı 505 adet olup; 31.12.2020 itibariyle sektördeki gemilerin yaş ortalaması 23,6’dır. Deniz Ticaret Filomuzdaki gemilerin %26,30’unu Kuru Yük Gemileri, %9,10’unu Dökme Yük Gemileri, %4,60’ını Petrol Tankerleri, %11,70’ini Kimyevi Madde Tankerleri, %9,30’unu Konteyner Gemileri, %9,30’unu Hizmet Gemileri, %34,30’unu ise Diğer Tip Gemiler oluşturmaktadır.
Dünya ticaret ulaşımında deniz yolunun payı 2020 yılında %90 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’nin dış ticaretinin %88,80’i deniz yoluyla yapılmaktadır.
Türkiye’de Deniz Sigortaları
Deniz sigortalarının Türkiye’deki seyrine baktığımızda, sigorta işlemlerinin yabancı sigorta şirketleri tarafından 1870’li yıllarda başladığını görüyoruz. 1900 yılında sigorta şirketleri “Yangın Sigorta Şirketleri Sendikası” adıyla meslek örgütü haline gelmiş; bu sendika 1916 yılında “Türkiye’de Çalışan Sigorta Şirketleri Cemiyeti” ne dönüşmüştür.
Cumhuriyetin ilanından sonra bu cemiyet önce “Sigortacılar Cemiyeti” adını almış, 1927 yılında “Sigortacılar Cemiyet-i Daireyi Merkeziyesi” ne dönüşmüştür. 1959 yılına gelindiğinde 7397 sayılı “Sigorta Şirketlerinin Murakabesi Hakkımda Kanun” ile “Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği” kurulmuş, birlik 29 Haziran 2012 tarihinde “Türkiye Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği” adını alarak günümüze ulaşmış ve faaliyetlerine “Türkiye Sigorta Birliği” ismi ile devam etmektedir.
TSB verilerine göre 2020 yılında deniz sigorta türlerine göre; Su Araçları ve Makine Sigortası, Su Araçları Sorumluluk, Koruma ve Tazmin Sigortası, Nakliyat, Yük Sigortası ve Risk Teminatı olarak üç tür sigorta yapılmaktadır. 2020 verilerine göre;
Su Araçları ve Makine Sigortası prim üretimi 621.688.667 TL,
Su Araçları Sorumluluk, Koruma ve Tazmin Sigortası prim üretimi 57.810.503 TL,
Nakliyat, Yük Sigortası ve Risk prim üretimi 1.204.301.235 TL’dir.
Bu tutarlar, bir önceki yıl verilerine göre sırasıyla %50,34; %29,46; %26,66 oranında bir artışa karşılık gelmektedir. Ancak, bu sigorta türlerinin toplam sigorta prim üretimleri içindeki payları ise düşüktür.
Sonuç
Türk Dış Ticaretinde sahip oldukları gemi filosu ile sivil denizcilerimiz, Mavi Vatanımız başta olmak üzere dünya denizlerinde bayrağımızı gururla taşımaktadır. Türk Denizciliğinin gelişmesinde, 1 Temmuz 1926 tarihinde yürürlüğe giren ve Türk karasuları, nehir ve gölleri ile limanlarında yük ve yolcu taşımacılığını Türk bandıralı gemilere ve Türk vatandaşlarına bırakan Kabotaj Kanunu olarak bilinen yasanın büyük payı vardır. Kabotaj Kanunu ile denizlerimizde Türk bayraklı gemiler artmaya başlamış ve 2021 sonu itibarıyla 505 gemi ile geniş bir filoya sahip bir sektör oluşmuştur. Gelişen Denizcilik sektörünün taşıdığı yüklerin ve seyahat eden yolcuların güvenliğini sağlamak için de deniz sigortaları gündeme alınmış, 2020 yılı itibarıyla deniz sigortalarının tutarı toplam sigorta primi içinde 1.883.800.405 TL olmuştur.
Türk Denizcilik Sektörü gerek sahip olduğu filoyla gerekse deniz ile ilgili diğer lojistik sektörleri ile Türk Ekonomisine katkı vermeye devam etmekte ve geleceğe güvenle bakmamızı sağlamaktadır.
Bizler de tüm denizcilerimize rüzgârınız bol, pruvanız netâ olsun diyerek, denizcilerimizin ve halkımızın Kabotaj ve Denizcilik Bayramını kutluyoruz.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Deniz Ticaret Odası 2021 Denizcilik Sektör Raporu
Murat Yorulmaz: Deniz Taşımacılığı ve Deniz Sigortaları
www.denizcilikbilgileri.com/deniz-sigortataciligi-ve-cesitleri
https://yelkenokulu.com/mevzuat/kabotaj-kanunu/
Armağan ÜRETEN
SMMM – Tarihçi
Doğa Sigorta Mali İşler Uzmanı
.jpg)
